Σημείο αναφοράς στην ιστορία της Νέας Ιωνίας τα λιγνιτωρυχεία της Καλογρέζας

23 Απριλίου 2023

Από τα πλέον σημαντικά στοιχεία της ιστορίας της Νέας Ιωνίας Αττικής, που το καλοκαίρι του 2023 συμπληρώνει 100 χρόνια από την ίδρυση – συγκρότησή της σαν πόλη που δέχτηκε μεγάλο αριθμό Μικρασιατών προσφύγων, είναι τα λιγνιτωρυχεία της Καλογρέζας.

Το μεροκάματο που εξασφάλισε η σκληρή, ανθυγιεινή και επικίνδυνη δουλειά σε πολλούς από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στη Νέα Ιωνία και οι επιπτώσεις στην τοπική κοινωνία, τόσο οι θετικές με την ενίσχυση της όποιας αγοραστικής δύναμης, όσο και οι αρνητικές με τις εκτελέσεις του Μπλόκου της Καλογρέζας, αλλά και τις καθιζήσεις στην περιοχή, οδήγησαν στο σημείο να είναι τα λιγνιτωρυχεία και κυρίως οι άνθρωποι που τους έδωσαν ζωή, αναπόσπαστο κομμάτι της τοπικής ιστορίας.

Ακριβώς απέναντι από το Ολυμπιακό Στάδιο με την οδό Σπύρου Λούη να είναι ανάμεσά τους, βρίσκεται ό,τι έχει απομείνει από τα λιγνιτωρυχεία της Καλογρέζας. Η περιοχή ανήκει στο Δήμο Νέας Ιωνίας Αττικής και είναι η συνοικία της Αλσούπολης. Η πρώτη κίνηση για να δρομολογηθεί η λειτουργία τους (ξεκίνησαν το 1935 και κράτησαν έως το 1957) ήταν όταν ο πρόσφυγας Πέτρος Χατζηχρήστος σκάβοντας για πηγάδι «έπεσε» στο κοίτασμα για να ασχοληθεί στη συνέχεια το κράτος που διαπίστωσε ότι πράγματι υπάρχει κοίτασμα στην περιοχή «Ομορφοκκλησιάς – Λεωφόρου Κηφισίας – σιδηροδρομικής γραμμής Λαυρίου μέχρι Ν. Φιλαδέλφεια και Ριζούπολη». Της έναρξης της λειτουργίας τους προηγήθηκαν άλλα στάδια όπως οι άδειες για μεταλλευτικές έρευνες, αλλά και το δικαίωμα εκμετάλλευσης σε ιδιώτες που με τη σειρά τους προχώρησαν σε κινήσεις αξιοποίησης του κοιτάσματος, το οποίο ήταν πολύ ποιοτικό. Τροφοδοτούσε τα εργοστάσια παραγωγής ρεύματος στο Κερατσίνι και την εταιρεία φωταερίου στο Γκάζι, αλλά και στο Λαύριο.

Τα λιγνιτωρυχεία δεν άφησαν ασυγκίνητους τους Γερμανούς κατακτητές και τα επίταξαν, ώστε οι 1.800 εργαζόμενοί τους να δουλεύουν για τις ανάγκες του μηχανισμού τους. Η Καλογρέζα και γενικά η Νέα Ιωνία είχε ισχυρό αντιστασιακό κίνημα με δύναμη του ΕΑΜ, ώστε να μπορεί να εφοδιάζει με εκρηκτικά από το λιγνιτωρυχείο αντιστασιακές ομάδες, αλλά και να διοργανώνει κινητοποιήσεις και απεργίες, τόσο για «τοπικά» ζητήματα, όσο και για ευρύτερα (συνθήκες εργασίας και αμοιβής, συσσίτια, πολιτική επιστράτευση, κλπ).

Δεν έμεινε χωρίς απάντηση από τους Γερμανούς η στράτευση των Καλογρεζιανών στον αγώνα για απελευθέρωση. Ήταν 15 Μάρτη του 1944 όταν 21 Έλληνες και ένας Ιταλός εκτελέστηκαν από τους ναζί στην Καλογρέζα. Πέρασαν χρόνια από τότε και το 1982 με προσπάθειες των οικογενειών των νεκρών και της τότε δημοτικής αρχής, αναρτήθηκε αναθηματική πλάκα (γλύπτρια Αφροδίτη Λιτή) στο χώρο του Μνημείου και το 1983 το Δημοτικό Συμβούλιο της Νέας Ιωνίας, θέλοντας να προσδώσει στη γενναία αυτή αντιστασιακή πράξη ξεχωριστή σημασία, καθιέρωσε ομόφωνα τη συγκεκριμένη ημέρα ως Εθνική Τοπική Εορτή. Δίπλα στο μνημείο υπάρχει στήλη με το επίγραμμα του Γιάννη Ρίτσου:
Στην Καλογρέζα σαν περνάς
Ξέγνοιαστε εσύ διαβάτη,
Με ευλάβεια πρέπει να πατάς,
Γιατί σε τούτα τα ληθάρια
Έπεσαν για τη λευτεριά
22 παλικάρια.

Στην περιοχή η ονοματοδοσία δρόμων (Εθνικής Αντιστάσεως, ηρώων Καλογρέζας, οδός Ανθρακωρύχων) αποτυπώνει την ιστορική μνήμη. Στα λιγνιτωρυχεία Καλογρέζας είχε δουλέψει και ο θρυλικός Σαμψών, ο Γιάννης Κεσκελίδης, σε ηλικία 14 ετών, ενώ πρέπει να σημειώσουμε ότι είχαν έρθει για εργασία και αρκετοί έμπειρου λιγνιτωρύχοι από την Κύμη (άλλωστε η λεωφόρος Κύμης που εφάπτεται της έκτασης που ήταν τα λιγνιτωρυχεία το υπενθυμίζει). Στις εκδηλώσεις για το Μπλόκο της Καλογρέζας, το απόγευμα της Κυριακής 18 Μαρτίου 2018 στη Νέα Ιωνία Αττικής στις 7μμ στο δημοτικό κινηματογράφο «Αστέρας», πραγματοποιήθηκε μία ενδιαφέρουσα εκδήλωση, με τίτλος «Στις διαδρομές των λιγνιτωρυχείων Κύμης – Ραφήνας – Καλογρέζας (Ν.Ιωνίας)».

Εκ των εργοδοτών της κατοχικής περιόδου που μάλιστα ζητούσαν τη δίωξη των απεργών ο Απόστολος Πεζάς, διέφυγε μετά την απελευθέρωση, δραστηριοποιήθηκε επιχειρηματικά στο εξωτερικό και η εφημερίδα «Εστία» δημοσίευε στις 7 Νοεμβρίου 1945 την ανακοίνωση υπουργείου Δικαιοσύνης: «Ανακοινούται ότι κατά του Αποστόλου Κιουζέ Πεζά έχει εκδοθή το υπ’ αριθ. 26/945 ένταλμα συλλήψεως υπό του προανακριτού κ. Ρωμανού. Υπό του αρμοδίου Επιτρόπου Αθηνών, ως ούτος αναφέρει διά της υπ’ αριθ. 15098/45 αναφοράς του, δεν εξεδόθη πιστοποίησις περί του ότι ούτος δεν διώκεται ως δοσίλογος, ήτις απητείτο διά την κανονικήν εις το εξωτερικόν αναχώρησίν του. Παρηγγέλθη ο Εισαγγελεύς Πειραιώς, όπως εξακριβώση τους όρους και τας συνθήκας της δραπετεύσεως εις το εξωτερικόν του άνω αναφερομένου και ασκήση την νόμιμον κατά των δραστών ποινικήν αγωγήν».

Επίσης σε δημοσίευμά της η εφημερίδα «Ελευθερία» στις 11 Δεκεμβρίου 1945 γράφει: «Μήπως το υπουργείον Εμπορικής Ναυτιλίας έχει καμμίαν πληροφορίαν διά την τύχην του δραπετεύσαντος εις το εξωτερικόν μεγαλοδοσιλόγου Αποστόλου Κιουζέ Πεζά; Όπως θα ενθυμείσθε ο κύριος αυτός κατώρθωσε να επιβιβασθή του φορτηγού “Βιρτζίνια” ως μηχανικός του ενώ εναντίον του εκκρεμούν δεκάδες μηνύσεων επί προδοσία. Όταν ανεκαλύφθη το σκάνδαλον το οποίον διεπράχθη υπουργούντος του κ. Μάτεσι – ανεκοινώθη επισήμως ότι διετάχθη η σύλληψίς του εις τον πρώτον λιμένα, εις τον οποίον θα προσήγγιζε το φορτηγόν. Και πρώτος λιμήν ήτο το Οράν. Υπάρχουν όμως πληροφορίαι ότι ούτε εις το Οράν ούτε εις το Λονδίνον – τον δεύτερον λιμένα – συνελήφθη. Εν τω μεταξύ η δικαιοσύνη εμερίμνησε διά την κατάσχεσιν της περιουσίας του εδώ και εις το εξωτερικόν»;

Το Μάρτιο του 2019 δόθηκε με απόφαση του Υπουργείου Παιδείας το όνομά του σε δημοτικό σχολείο της Νέας Κίου, με αντιδράσεις φορέων για την επιλογή αυτή.

Στη μεταπολεμική περίοδο οι καθιζήσεις σε τμήματα της περιοχής που θορύβησαν κατοίκους και Δήμο, αλλά και εσωτερικά προβλήματα με κακοδιαχείριση που οδήγησαν σε αντιδράσεις των εργαζομένων, όπως και η δέσμευση τμήματος της περιοχής το 1954, για τις Ολυμπιακές Εγκαταστάσεις (ΟΑΚΑ), οδήγησαν σταδιακά στους τίτλους τέλους.

Σημαντικά στοιχεία για την ιστορία τους κατέγραψε και δημοσίευσε ο σύλλογος «Άλλος Τόπος Επικοινωνίας και Πολιτισμού», αφιερώνοντας το ημερολόγιό του για το 2020 στα λιγνιτωρυχεία και με τίτλο «Όταν από τη γη έβγαζαν λιγνίτη». Επίσης και ο καταγόμενος από την περιοχή, δημοσιογράφος Κώστας Χαλέμος με συγγραφικό έργο και δημοσιεύσεις.

Στις μέρες μας που η περιοχή είναι εγκαταλελειμμένη και λιγοστά ερείπια (ένας πύργος φόρτωσης, και δίπλα το πηγάδι «17»), έχουν απομείνει από το παρελθόν της, κάτοικοι και φορείς διεκδικούν την αξιοποίησή της προς όφελος της κοινωνίας (πράσινο, σχολεία, κλπ) αλλά και τη διατήρηση των «σημαδιών» που τη συνδέουν με το παρελθόν της σαν τόπο ιστορικής μνήμης.

Διαβάστε στο www.ertnews.gr:

Κυριακή 30 Απριλίου 2023: Ακμή και παρακμή της βιομηχανίας στην προσφυγούπολη της Νέας Ιωνίας – 100 χρόνια διαδρομής

Kυριακή 14 Μαΐου 2023: «Η πόλις του ελέους» και το άδοξο τέλος της

Έρευνα και σύγχρονες φωτο: Νάσος Μπράτσος

φωτο αρχείου Δήμος Νέας Ιωνίας – εκδήλωση του 2018 και «Άλλος Τόπος Επικοινωνίας και Πολιτισμού» – ημερολόγιο 2020

Σχετικές ειδήσεις

Ανάδειξη της ιστορικότητας των παλιών λιγνιτωρυχείων Καλογρέζας

Παιδικές ζωγραφιές στο παλιό εργοστάσιο

Βάφουν το παλιό εργοστάσιο και το διεκδικούν για χώρο αθλητισμού – πολιτισμού – πρασίνου

ΒΙ.Δ.Α: Διάσωση των τελευταίων καταλοίπων των Λιγνιτωρυχείων Καλογρέζας

Επείγει η διάσωση των τελευταίων καταλοίπων των Λιγνιτωρυχείων Καλογρέζας

“Όταν από τη γη έβγαζαν λιγνίτη”