Πανελλήνια Ημέρα κατά της σχολικής βίας: «Τα παιδιά είναι θύματα των αλεπάλληλων κοινωνικών, οικονομικών και γεωπολιτικών κρίσεων»

6 Μαρτίου 2025

Η 6^η Μαρτίου έχει καθιερωθεί από το Υπουργείο Παιδείας ως Πανελλήνια Ημέρα κατά της σχολικής βίας και του εκφοβισμού. Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying) είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου.

O εκφοβισμός έχει συνήθως τρια χρακτηριστικά: πρόθεση, επανάληψη και δύναμη. Ένα άτομο που εκφοβίζει σκοπεύει να προκαλέσει πόνο, είτε μέσω σωματικής βλάβης είτε μέσω προσβλητικών λέξεων ή συμπεριφοράς, και το κάνει επανειλημμένα. Τα αγόρια είναι πιο πιθανό να βιώσουν σωματικό εκφοβισμό, ενώ τα κορίτσια είναι πιο πιθανό να βιώσουν ψυχολογικό εκφοβισμό. Ο εκφοβισμός μπορεί να συμβεί δια ζώσης όσο και διαδικτυακά.

Ο ψυχολόγος της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, Δρ Γιώργος Νάκος εξηγεί στο ΕΡΤNews.gr , τον λόγο που η βία έχει γίνει βίωμα και ένα συνεχόμενο κίνητρο και ερέθισμα στη ζωή των παιδιών, αλλά και των ενηλίκων.

Συνέντευξη στην Έφη Ζέρβα

Πώς και που γίνεται η καταγραφή των περιστατικών βίας και εκβιασμών, εφήβων και παιδιών, στο διαδίκτυο;

Στη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της Ελληνικής Αστυνομίας του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη κάθε πολίτης, γονέας, έφηβος και παιδί μπορεί να καταγγείλει οποιοδήποτε περιστατικό παρενόχλησης και βίας που συμβαίνει μέσω του διαδικτύου.

Για το έτος 2024 η υπηρεσία μας χειρίστηκε συνολικά πάνω από 13.300 νέες υποθέσεις εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο και δέχτηκε περισσότερες από 89.000 κλήσεις. Μέρος των υποθέσεων αυτών αφορούσε σε παραβίαση προσωπικών δεδομένων, απειλές και δυσφήμηση, πορνογραφία και σεξουαλική εκμετάλλευση ανηλίκων, ρητορική μίσους και εκδηλώσεις πρόθεσης αυτοκτονίας στο διαδίκτυο.

Στην υπηρεσία μας λειτουργεί το τμήμα της Διαδικτυακής Προστασίας Ανηλίκων και Ψηφιακής Διερεύνησης, όπου κάθε περίπτωση ανηλίκου αντιμετωπίζεται ως μοναδική και ξεχωριστή. Κάθε πολίτης μπορεί να υποβάλλει καταγγελία δια ζώσης στην έδρα της υπηρεσίας μας, στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, αριθμός 173, στο τηλεφωνικό κέντρο 11188, στην ηλεκτρονική διεύθυνση ccu@cybercrimeunit.gov.gr ή στην ενιαία ψηφιακή πύλη www.gov.gr.

Η βία από την αυλή και από τη γειτονιά έχει μεταφερθεί στο διαδίκτυο;

Τα σημερινά παιδιά έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει μέσα σε συνθήκες αλλεπάλληλων οικονομικών, κοινωνικών και γεωπολιτικών κρίσεων, αλλά και εγκλεισμού λόγω της πανδημικής κρίσης της COVID -19. Η βία έγινε βίωμα και ένα συνεχόμενο κίνητρο και ερέθισμα στη ζωή των παιδιών, αλλά και των ενηλίκων. Για αυτό και άλλωστε στην παρουσία της πολλές φορές επικρατεί αδιαφορία.

Τα παιδιά αποτελούν θύματα αυτών των κρίσεων γιατί έχουν βιώσει τόσο τον φόβο, όσο και την απειλή τους, αλλά όχι μόνο στο πλαίσιο των διαδικτυακών κοινωνικών τους αλληλεπιδράσεων, αλλά και στην πραγματική τους ζωή.

Ένα βίντεο ή μια φωτογραφία που απεικονίζουν βία, δεν θα κάνουν report ούτε block τον αποστολέα, απλά θα τα διαμοιράσουν ή θα τα αναδημοσιεύουν στο δικό τους λογαριασμό. Δεν έχουν σκοπό να το αναφέρουν για να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση. Θα αναδείξουν το πρόβλημα, μόνο και μόνο για να πάρουν likes.

Στην αυλή και γειτονιά μας, παίζαμε, μαλώναμε, τα βρίσκαμε και όταν ερχόταν η ώρα επιστρέφαμε εκεί που νοιώθαμε τη μεγαλύτερη ασφάλεια, στο σπίτι μας. Στην ψηφιακή αυλή και γειτονιά δεν μπορούμε να νοιώσουμε ασφάλεια. Ό,τι κάνουμε μπορεί να παρακολουθείται. Όχι από έναν γνωστό μας και φίλο μας, αλλά από έναν «hater». Ένα άγνωστο προφίλ που ασκεί ρητορική μίσους. Με λόγια μίσους βάση του φύλου, του χρώματος, της καταγωγής, της θρησκείας, των πιστεύω, της διαφορετικότητας, της αναπηρίας, της ταυτότητας φύλου ή του σεξουαλικού προσανατολισμού.

Ένα προφίλ με σκοπό να εκμηδενίσει και να εξαλείψει την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του ατόμου. Ένα προφίλ που το κύριο χαρακτηριστικό του είναι να υποκινήσει σε βία και να την ενθαρρύνει χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Να θίξει την αξιοπρέπεια και την ακεραιότητα των ατόμων, απειλώντας ακόμα και την ίδια τους τη ζωή.

Οι εμπειρίες κακοποίησης και βίας στον κόσμο του διαδικτύου είναι εξίσου επίπονες και επιβλαβείς, όπως και στην πραγματική ζωή. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό, τα παιδιά, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να είναι κατάλληλα ενημερωμένοι για τους κινδύνους του διαδικτύου, αλλά και να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο με ασφάλεια, επαγρύπνηση και υπευθυνότητα.

Ποιος είναι ο δικός σας ρόλος; Θα θέλατε να περιγράψετε στους αναγνώστες του ertnews.gr ποια είναι τα βήματα που ακολουθείτε όταν γίνεται μια καταγγελία;

Κάθε καταγγελία είναι μοναδική και ξεχωριστή. Ιδίως όταν αφορά παιδιά και έφηβους. Αυτό που διακρίνουμε από την καθημερινή μας επαφή με τα παιδιά είναι ότι πολλές φορές προτιμούν να μην μιλήσουν και να αντιμετωπίσουν μόνα τους τα περιστατικά διαδικτυακής βίας και κακοποίησης που υφίστανται, είτε από ντροπή, είτε από το φόβο του στιγματισμού ή του εξευτελισμού τους στο σχολείο και στις παρέες των συνομηλίκων τους.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα που φαίνεται να υπάρχει μεταξύ γονέων και παιδιών, πέρα από το τεχνολογικό χάσμα, είναι το επικοινωνιακό.
Μέρους του ρόλου μας είναι να καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να γεφυρώσουμε αυτό το χάσμα και να βοηθήσουμε τους γονείς να συνειδητοποιήσουν πόσο σημαντικό είναι να γίνουν μέρος του ψηφιακού κόσμου των παιδιών τους, όπως και του πραγματικού και να μην αφήνουν τα παιδιά τους απροστάτευτα και αβοήθητα στον κόσμο του διαδικτύου.
Για αυτό άλλωστε όταν μας καλούν γονείς ή και παιδιά το πρώτο που τους ζητάμε είναι να έρθουν στην υπηρεσία να μας μιλήσουν. Το πιο σημαντικό είναι να προλάβουμε την περαιτέρω θυματοποίηση των παιδιών και να τα προστατέψουμε παρέχοντάς τους την κατάλληλη υποστήριξη και συμβουλευτική.

Με την εμπειρία που έχετε ως ψυχολόγος θα λέγατε ότι σήμερα τα παιδιά και οι έφηβοι ότι ζούνε δύο ζωές, την αναλογική πραγματική τους ζωή και την ψηφιακή;

Τα σημερινά παιδιά πραγματικά βιώνουν δύο ζωές. Την καθημερινή-πραγματική και τη διαδικτυακή-ψηφιακή ζωή. Η ζωή τους δεν αποτυπώνεται πια με καθημερινές ιστορίες από το σχολείο και τους αληθινούς ανθρώπους με τους οποίους αλληλοεπιδρούν, αλλά με stories, reels, shorts και trends.

Ανυπομονούν να βγουν διάλλειμα και να τελειώσει το σχολείο όχι για να παίξουν και να μιλήσουν μεταξύ τους, αλλά για να δουν ποιος τους έκανε like, follow, follow back, ποιος τους έστειλε dm’s, ποιος τους «τάγκαρε», τους έκανε mention, hashtagκαι τους «ανέβασε» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Τα παιδιά, αλλά και οι ενήλικες, έχουν φτάσει να βιώνουν το λεγόμενο σύνδρομο «FOMO» (Fear Of Missing Out), καθώς βρίσκονται σε συνεχή ετοιμότητα για να μην χάνουν τίποτα από τη διαδικτυακή ζωή των άλλων. Βρίσκονται σε μια διαρκή αναζήτηση προσοχής,επιβεβαίωσης, επιβράβευσης και προσπάθειας αντιπερισπασμού από την καθημερινότητα τους.

Ο νευροδιαβιβαστής του εγκεφάλου μας που συνδέεται με την αίσθηση της ευχαρίστησης είναι η ντοπαμίνη. Επομένως, τείνουμε να αναζητούμε ερεθίσματα και συμπεριφορές για να γίνουμε δέκτες αυτής της προσωρινής ανταμοιβής. Όσο οι διαδικτυακές μας εμπειρίες μάς παρέχουν ένα αίσθημα ευφορίας, σιγουριάς και αυτοπεποίθησης,καθώς και μια έκρηξη συμπάθειας και αγάπης μέσω μηνυμάτων, σχολίων και emojis τόσο συνεχίζεται αυτός ο φαύλος διαδραστικός
κύκλος.

Όταν όμως συμβεί κάτι αρνητικό, απλά κλείνουμε την εφαρμογή και πιστεύουμε ότι δεν είναι αληθινό. Δυστυχώς, όμως ό,τι συμβαίνει μέσα και πίσω από μια οθόνη, έχει αντίκτυπο στην αληθινή μας ζωή με ότι αυτό να συνεπάγεται.

Ποιες είναι οι συμβουλές σας στα παιδιά για να έχουν μια ασφαλή ζωή στο διαδίκτυο;

*Ο ψυχολόγος της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, Δρ Γιώργος Νάκος*

Στις ημερίδες που πραγματοποιούμε σε σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουμε τη δυνατότητα να αλληλοεπιδρούμε σχεδόν καθημερινά με παιδιά, αλλά και την ικανότητα να μιλάμε τη «γλώσσα» τους, όντας γνώστες των εφαρμογών που χρησιμοποιούν, των παιχνιδιών που παίζουν και της δικής τους επικαιρότητας που τα απασχολεί. Σίγουρα δεν είναι εύκολη μια τέτοια επικοινωνία, καθώς πιστεύουν πως έχουν τις απαντήσεις για όλα. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται και το μεγαλύτερο πρόβλημα των σημερινών παιδιών και εφήβων σχετικά με τη πληροφόρηση, που δεν είναι άλλο από την παραπληροφόρηση.

Η υπερβολική όμως προβολή και ενασχόληση με το διαδίκτυο επηρεάζει όχι μόνο τη σωματική, αλλά και την ψυχική τους υγεία και την κοινωνική τους λειτουργικότητα και μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση διαταραχών ύπνου, την απορρύθμιση των κιρκάδιων ρυθμών και της μελατονίνης, τη μείωση της ικανότητας συγκέντρωσης, μάθησης και μνήμης, λήψης αποφάσεων, επικοινωνίας, ενσυναίσθησης, συναισθηματικής νοημοσύνης μέχρι και την εκδήλωση αντικοινωνικών, επιθετικών και παραβατικών συμπεριφορών.

Για αυτό και άλλωστε η λέξη της χρονιάς για το 2024 σύμφωνα με το λεξιλόγιο της Οξφόρδης είναι το «brain rot», δηλαδή ο εκφυλισμός (σήψη) του εγκεφάλου από τον υπερβολικό όγκο άχρηστων πληροφοριών και ερεθισμάτων που δέχεται μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και τις ψηφιακές πλατφόρμες.

Ο δικός μας ο ρόλος και σκοπός δεν είναι ούτε να τρομοκρατήσουμε τα παιδιά, ούτε να τα φοβίσουμε. Προσπαθούμε να τους μεταφέρουμε τα πραγματικά περιστατικά που έχουν συμβεί σε μεγαλύτερα και μικρότερα παιδιά και κυρίως να τα εκπαιδεύσουμε και να τα ενδυναμώσουμε ώστε να ξέρουν που να απευθυνθούν για να ζητήσουν βοήθεια όταν οι ίδιοι/ίδιες θυματοποιούνται ή όταν γίνονται γνώστες ή παρατηρητές/παρατηρήτριες αντίστοιχων περιστατικών στο σχολείο ή έξω από αυτό.

Μέσα από τις ενημερωτικές δράσεις που πραγματοποιούμε βοηθάμε τα παιδιά να μάθουν να προστατεύουν τον εαυτό τους, να είναι πιο καχύποπτα σε οποιαδήποτε προσπάθεια διαδικτυακής αποπλάνησης και παραπλάνησης, δηλαδή το grooming, να μάθουν να λένε «όχι» σε οτιδήποτε παραβιάζει τα όρια και την αξιοπρέπειά τους και να αναφέρουν περιστατικά διαδικτυακού εκφοβισμού, εκβιασμού και εξαναγκασμού και οποιαδήποτε πράξη ρητορικής μίσους, εκδικητικής πορνογραφίας, απειλής και βίας, που συμβαίνουν τόσο στην πραγματική ζωή, όσο και στη διαδικτυακή τους ζωή, στην υπηρεσία μας και σε οποιοδήποτε άνθρωπο εμπιστεύονται.

Είναι σημαντικό τα παιδιά να κατανοήσουν και να συνειδητοποιήσουν ότι έχουν δικαιώματα, αλλά και υποχρεώσεις, όπως στον πραγματικό κόσμο έτσι και στον διαδικτυακό, απέναντι στους ιδίους τους εαυτούς τους, στους γονείς τους, στους ανθρώπους γύρω τους και στην ίδια την κοινωνία.

Είμαστε δίπλα στα παιδιά και τους νέους ανθρώπους ώστε να τους ενημερώσουμε, να τους ενδυναμώσουμε και να ενισχύσουμε την κριτική τους σκέψη, για να είναι σε θέση να προστατεύουν καλύτερα τους εαυτούς τους, να αναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν με αποτελεσματικότητα τους διαδικτυακούς κινδύνους της σημερινής εποχής.

Τι θα λέγατε στους γονείς ότι χρειάζεται να κάνουν για να μπορέσουν να προστατέψουν τα παιδιά τους από τους κινδύνους που παραμονεύουν στο ψηφιακό σύμπαν;

Οι γονείς χρειάζεται να λένε αλλά και να δείχνουν πόσο αγαπάνε τα παιδιά τους και είναι απαραίτητο να είναι δίπλα τους με κατανόηση και αποδοχή. Να είναι περήφανοι για τα παιδιά τους, να σέβονται την προσωπικότητα τους και την άποψη τους, να τα ακούνε και να δείχνουν κατανόηση.

Η γονεϊκή αγάπη και φροντίδα θα πρέπει, λοιπόν , να παρέχεται άνευ όρων, αλλά όχι άνευ ορίων.

Τα όρια και οι κανόνες λειτουργούν ως πύλες πίσω από τις οποίες τα παιδιά αισθάνονται ασφάλεια και σιγουριά. Επίσης, το κλειδί για μια καλή γονεική σχέση είναι η ανοιχτή, ουσιαστική επικοινωνία και η εμπιστοσύνη που δεν μπορεί να κερδηθεί στη δύσκολη περίοδο τηςεφηβείας, αλλά θα πρέπει να έχουμε επενδύσει σε αυτήν από τα πρώτα κιόλας χρόνια στη ζωή του παιδιού μας.

Θα πρέπει να κρατάμε με κάθε τρόπο ανοιχτούς τους διαύλους επικοινωνίας με τα παιδιά, λειτουργώντας απέναντί τους ως θετικά πρότυπα, χρησιμοποιώντας τον διάλογο, την ενεργητική ακρόαση, τη μη βίαιη επικοινωνία, όχι ως αυθεντίες και επικριτές, αλλά υποστηρικτικά και πάντοτε με ψυχραιμία, ώστε να είμαστε εμείς αυτοί στους οποίους θα στραφούν τα παιδιά μας για οτιδήποτε τους συμβεί, είτε στον πραγματική, είτε στην ψηφιακή τους ζωή.

Η πρόληψη σίγουρα είναι η καλύτερη θεραπεία. Για αυτό είναι απαραίτητο να χτίσουμε σχέσεις αμοιβαίου σεβασμού, εμπιστοσύνης, αποδοχής και κατανόησης με τα παιδιά μας από την πολύ μικρή ηλικία, οι οποίες θα μας επιτρέψουν να παραμένουμε δίπλα τους και στη δύσκολη περίοδο της εφηβείας, οπότε σημειώνονται τεράστιες ψυχο-συναισθηματικές, πνευματικές και σωματικές αλλαγές στη ζωή του/της εφήβου/έφηβης.

Θα θέλατε να μας αναφέρετε ένα περιστατικό που σας έκανε εντύπωση από όλες τις μαρτυρίες που έχετε ζήσει και ποια ήταν η τελική του έκβαση;

Είμαστε αρκετά τυχεροί γιατί τα παιδιά που βλέπουμε είτε στην υπηρεσία μας, είτε στα σχολεία που επισκεπτόμαστε, είτε σε όποιον χώρο βρεθούμε, μας μιλάνε, μας ανοίγονται, μας εμπιστεύονται.

Είναι τόσα πολλά τα περιστατικά που δεν θα ήθελα να αναφέρω κάποιο συγκεκριμένο και να επισκιάσω τα υπόλοιπα, γιατί το κάθε παιδί είναι μοναδικό και ξεχωριστό. Μπορώ όμως να σας μεταφέρω τι ακούμε συχνά από τα ίδια τα παιδιά:

«…Μακάρι οι γονείς μου να ήταν λίγο πιο αυστηροί για να με είχαν προστατέψει, αλλά και περισσότερο κατανοητικοί και δεκτικοί μαζί μου για να είχα βρει το θάρρος και να τους εμπιστευτώ, ώστε να μην ένιωθα ότι δεν έχω κανέναν δίπλα μουνα με βοηθήσει..».

Γιατί για εμάς το πιο σημαντικό είναι να βοηθήσουμε και να προλάβουμε.
Γιατί δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό από το μέλλον και τη ζωή του ίδιου του παιδιού.

Σχετικό άρθρο: