Σε συναγερμό η Ευρώπη λόγω λειψυδρίας: Ο ρόλος της κλιματικής κρίσης και τα μέτρα που παίρνει η Ελλάδα

Μια νέα ανάλυση δορυφορικών δεδομένων αποκαλύπτει ότι μεγάλα τμήματα της Ευρώπης αντιμετωπίζουν σημαντική μείωση στα αποθέματα γλυκού νερού, με τη νότια και κεντρική Ευρώπη να καταγράφουν έντονη τάση ξήρανσης από το 2002 έως το 2024.

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από επιστήμονες του University College London (UCL), σε συνεργασία με την Watershed Investigations και την Guardian, χρησιμοποιώντας δορυφόρους που καταγράφουν μεταβολές στο βαρυτικό πεδίο της Γης.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι αλλαγές στο βάρος των υδάτων – υπόγειων, επιφανειακών, εδαφικής υγρασίας και παγετώνων – αποτυπώνονται καθαρά στα δεδομένα, επιτρέποντας μια ακριβή εκτίμηση της συνολικής υδατικής αποθήκευσης.

Αλλαγή στην αποθήκευση υπόγειων υδάτων από τον Απρίλιο του 2002 έως τον Δεκέμβριο του 2024, σε χιλιοστά ετησίως

Γράφημα: Guardian

Έντονη ανισορροπία: Υγρασία στον Βορρά, ξηρασία στον Νότο

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η βόρεια και βορειοδυτική Ευρώπη (Σκανδιναβία, τμήματα Ηνωμένου Βασιλείου και Πορτογαλίας) έχουν γίνει πιο υγρές, ενώ το νότιο και νοτιοανατολικό τμήμα της ηπείρου – Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Ελβετία, Γερμανία, Ρουμανία, Ουκρανία και περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου – παρουσιάζουν καθαρή τάση ξήρανσης.

Η συνολική ποσότητα νερού που αντλήθηκε από επιφανειακά και υπόγεια ύδατα σε όλη την ΕΕ μεταξύ 2000 και 2022 μειώθηκε, σύμφωνα με τα δεδομένα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, αλλά οι αντλήσεις υπόγειων υδάτων αυξήθηκαν κατά 6%, αποδιδόμενες στην παροχή δημόσιου νερού (18%) και στη γεωργία (17%). Στα κράτη μέλη της ΕΕ, τα υπόγεια ύδατα αντιστοιχούσαν στο 62% της συνολικής δημόσιας υδροδότησης και στο 33% των γεωργικών αναγκών σε νερό το 2022.

«Οι τάσεις στην αποθήκευση νερού συσχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με τα διαθέσιμα σύνολα δεδομένων για το κλίμα», δήλωσε ο Mohammad Shamsudduha, καθηγητής υδατικών κρίσεων και μείωσης κινδύνων στο UCL, χαρακτηρίζοντας τα ευρήματα ως «κλήση αφύπνισης» για τους πολιτικούς. «Δεν μιλάμε πλέον για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5°C. Πιθανότατα οδεύουμε προς τους 2°C και τώρα βλέπουμε τις συνέπειες».

Από την πλευρά του, εκπρόσωπος της Κομισιόν δήλωσε ότι η στρατηγική ανθεκτικότητας στο νερό «στοχεύει να βοηθήσει τα κράτη μέλη να προσαρμόσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων τους στην κλιματική αλλαγή και να αντιμετωπίσουν ανθρωπογενείς πιέσεις».

Η στρατηγική στοχεύει στη δημιουργία μιας «έξυπνης ως προς το νερό οικονομίας» και συνοδεύεται από σύσταση της Επιτροπής σχετικά με την αποδοτικότητα του νερού, η οποία ζητά βελτίωση της αποδοτικότητας «κατά τουλάχιστον 10% έως το 2030».

Σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω της λειψυδρίας και Αττική, Λέρος και Πάτμος

Το καμπανάκι της λειψυδρίας έχει χτυπήσει δυνατά σε πολλές περιοχές της χώρας. Σε κάποιες ωστόσο, όπως η Αττική, η Λέρος και η Πάτμος, το πρόβλημα είναι αρκετά πιο οξύ, με αποτέλεσμα να κηρυχθούν και επίσημα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

Η διαδικασία ολοκληρώθηκε και επίσημα το βράδυ της Παρασκευής (28/11), με την υπογραφή των σχετικών υπουργικών αποφάσεων από τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, κ. Σταύρο Παπασταύρου. Είχε προηγηθεί η συνεδρίαση και της αρμόδιας αρχής, αλλά και μια ευρύτατη συνεδρίαση στο υπουργείο Ενέργειας και Περιβάλλοντος.

Όπως κατέστησε σαφές το υπουργείο: τόσο οι πολίτες, όσο και οι επιχειρήσεις δεν χρειάζεται να πάρουν κάποια μέτρα περιορισμού της κατανάλωσης, ούτε θα υπάρξει αύξηση των τιμολογίων.

Αντιθέτως, αυτό το οποίο θα συμβεί με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης είναι ότι θα επιταχυνθούν οι διαδικασίες προκειμένου να γίνουν οι απαραίτητες μελέτες για τα έργα που περιλαμβάνονται στον κατάλογο με τις παρεμβάσεις, ώστε το πρόβλημα αντί να οξυνθεί τα επόμενα χρόνια, να αμβλυνθεί και να μην φτάσουμε σε σημείο χωρίς επιστροφή.

Γιατί φτάσαμε σε αυτήν την κατάσταση;

Όπως έχει κάνει γνωστό η ΕΥΔΑΠ ΑΕ., η κύρια αιτία είναι η δραματική μείωση των αποθεμάτων στους ταμιευτήρες που υδροδοτούν την Αττική. Για παράδειγμα, το επίπεδο της στάθμης του νερού στον ταμιευτήρα του Ευήνου βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, ακόμα χαμηλότερα από αυτά του 2008, ενώ το γεγονός ότι η ξηρασία φαίνεται να είναι πιο έντονη στην, κρίσιμη από πλευράς υδροφορίας, λεκάνη του Ευήνου, και σε κάθε περίπτωση έχει αξιοσημείωτα μεγάλη διάρκεια, δικαιολογεί πλήρως την αυξημένη ανησυχία από πλευράς ΕΥΔΑΠ ΑΕ.

• Διαβάστε επίσης: Ευθύμιος Λέκκας στο ΕΡΤnews για τη λειψυδρία: Δεν είναι εύκολη λύση η αφαλάτωση, προκύπτουν τεράστια προβλήματα

Η παραπάνω πτώση οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων. Η κλιματική αλλαγή έχει εντείνει τους ρυθμούς μείωσης αποθεμάτων νερού. Μέχρι το 2021 τα αποθέματα στους ταμιευτήρες ήταν σταθερά, στο 1,1 δις κυβικά μέτρα. Δεν μειώνονταν. Από το 2022, άρχισε η μείωση των αποθεμάτων που αγγίζει τα περίπου 250 εκατ. κυβικά μέτρα ανά έτος. Επιπλέον, σημειώνεται μείωση των βροχοπτώσεων κατά περίπου 25%, αύξηση της ετήσιας εξάτμισης κατά περίπου 15% και αύξηση της κατανάλωσης κατά περίπου 6%.

Όλα αυτά τα στοιχεία, συντείνουν στο ότι η Ελλάδα θα αντιμετωπίσει, μετά την Κύπρο, το υψηλότερο υδατικό στρες στη νότια Ευρώπη. Ως υδατικό στρες, εννοούμε το ποσοστό του διαθέσιμου νερού μιας περιοχής που απαιτείται για να καλυφθεί η ζήτηση – στη χώρα μας αυτό φτάνει το 70%. Η Αττική και η Θεσσαλονίκη, αντιπροσωπεύοντας πάνω από τον μισό πληθυσμό της χώρας σε κατανάλωση πόσιμου νερού, βρίσκονται στο επίκεντρο.  Όλα αυτά οδήγησαν σε μια σειρά από επιστημονικές μελέτες ότι διανύουμε μια περίοδο έμμονης ξηρασίας, συγκρίσιμης μόνο με την ξηρασία της περιόδου 1988-1994, αν και όχι εξίσου ακραίας.

Τι σημαίνει «κατάσταση έκτακτης ανάγκης λειψυδρίας»;

Σημαίνει ότι, λόγω της σημαντικής μείωσης των αποθεμάτων νερού στους ταμιευτήρες της Αττικής, το ΥΠΕΝ — με τη γνωμοδότηση της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ), κατόπιν αιτήματος της ΕΥΔΑΠ— αναγνωρίζει ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη για διαχείριση των υδατικών πόρων.

Η κήρυξη της Αττικής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λειψυδρίας είναι μια διαδικασία που στηρίζεται σε υδρολογικά δεδομένα και επιστημονικά κριτήρια, ενώ στην πράξη δίνει προτεραιότητα στην υλοποίηση κρίσιμων έργων υποδομής (ταμιευτήρες, δίκτυα, ενίσχυση αποθεμάτων), έτσι ώστε να θωρακιστεί η επάρκεια νερού μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα και να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη εξυπηρέτηση της ύδρευσης και της άρδευσης. 

Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης αποτελεί την ύστατη ευκαιρία της Πολιτείας να ολοκληρώσει με ταχύτητα και αποφασιστικότητα έργα αντιμετώπισης λειψυδρίας και να θωρακίσει την Αττική πριν να είναι πολύ αργά.  

Πόσο επηρεάζει τον πολίτη;

Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν συνοδεύεται από μέτρα περιορισμού που αφορούν τους πολίτες. Ο συναγερμός σηματοδοτεί τις ενέργειες της Πολιτείας, προκειμένου να θέσει σε ακόμα πιο υψηλή προτεραιότητα την άμεση έναρξη των απαραίτητων έργων. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, η εξέλιξη αυτή κάνει ακόμα πιο ξεκάθαρη την ευθύνη που έχουμε όλοι ως πολίτες σχετικά με την προστασία του πολύτιμού αυτού πόρου. Ο κόκκινος συναγερμός δεν σημαίνει περικοπές ή περιορισμούς. Σημαίνει υπεύθυνη στάση από όλους. Μπορεί να έχει έρθει η ώρα των αποφάσεων για τα μεγάλα έργα που πρέπει να υλοποιηθούν, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να βελτιωθεί σημαντικά το ποσοστό ευαισθητοποίησης και χρήσης του νερού. Παρά το γεγονός ότι δεν έχουν ληφθεί έκτακτα μέτρα περιορισμού της κατανάλωσης, η συνειδητή και υπεύθυνη αξιοποίηση των υδάτινών μας πόρων είναι σημαντική — ειδικά όταν γνωρίζουμε ότι τα αποθέματα είναι περιορισμένα. Ήδη η ΕΥΔΑΠ έχει αναρτήσει στην ιστοσελίδα της αναλυτικές πληροφορίες για την εξοικονόμηση νερού στο σπίτι.

Γιατί τώρα και όχι νωρίτερα;

Διότι τώρα οριστικοποιήθηκαν τα επιστημονικά δεδομένα, τα οποία στοιχειοθετούν την ανάγκη για άμεσα μέτρα. Το αίτημα της ΕΥΔΑΠ προς την αρμόδια Αρχή, στηρίχθηκε σε επιστημονικές μελέτες και διαρκή παρακολούθηση των υδρολογικών δεδομένων. Ο συνδυασμός όλων αυτών μας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι φτάνουμε σε ένα κρίσιμο σημείο.  

Η σημερινή εξέλιξη δεν αποτελεί «κεραυνό εν αιθρία». Παρακολουθούμε όλα τα τελευταία χρόνια τις πολυεπίπεδες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στο ζήτημα της λειψυδρίας εξ ου και έχουν εξεταστεί πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις πριν καταλήξουμε στα έργα και τις παρεμβάσεις που έχουν ήδη παρουσιαστεί. Έχει γίνει επί μακρόν μελέτη βέλτιστων διεθνών πρακτικών και έχουν αναλυθεί διαφορετικά μοντέλα που έχουν χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικές χώρες πριν δημιουργηθεί αυτό το στρατηγικό σχέδιο για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας που έχει παρουσιαστεί.

Επιπλέον, απαιτήθηκαν ερευνητικές γεωτρήσεις και διεξοδικές μελέτες, προκειμένου να αποκρυσταλλωθούν τα έργα που θα πετύχουν την μεσομακροπρόθεσμη υδροδότηση της Αττικής για τα επόμενα 25 χρόνια. Κατά συνέπεια κρίνεται ότι ο κίνδυνος λειψυδρίας σε χρονικό ορίζοντα έτους, αλλά και για τα επόμενα 2-5 χρόνια, είναι ορατός και δικαιολογεί αυξημένη ανησυχία, επαγρύπνηση και επίσπευση δράσεων θωράκισης του υδροσυστήματος – αλλά όχι πανικό. 

Τι σημαίνει πρακτικά η επιτάχυνση των διαδικασιών;

Η ενεργοποίηση του αρ. 55 του νόμου 5215/25 σημαίνει ότι η διαδικασία των ωριμάνσεων γι’ αυτά τα – απαιτούμενα- μεγάλα έργα γίνεται μέσα από τη Μονάδα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασία του Υπερταμείου. Μπαίνουν δηλαδή σε προτεραιότητα και σε διαδικασία επιτάχυνσης. Σε κάθε περίπτωση, τηρούνται απαρέγκλιτα όλες οι διαδικασίες διαφάνειας και προφανώς νομιμότητας, με την εγγύηση του PPF, όπως εξάλλου συμβαίνει σε δεκάδες κρίσιμα για τη χώρα μας έργα.

Ποια είναι τα επόμενα βήματα; 

Έχει ήδη υπάρξει μια μεγάλη μελέτη και σχεδιασμός από την ΕΥΔΑΠ, σε συνεργασία με την Πολιτεία και με την κατεύθυνση των αρμοδίων, για μια σειρά από απαραίτητα έργα και παρεμβάσεις. Τα έργα αυτά έχουν παρουσιαστεί ήδη στη δημόσια συζήτηση. Πέρα από τη μελετητική τους ωρίμανση πλέον, προκειμένου να ξεκινήσει τάχιστα η υλοποίηση, αυτό που έχει επίσης σημασία είναι να υπάρξει η απαραίτητη ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων και η διαβούλευση, η κατανόηση των προκλήσεων και των επιλογών που υπάρχουν.

Το 30 % του πληθυσμού της νότιας Ευρώπης ζει σε περιοχές με μόνιμη υδατική πίεση

Σύμφωνα με στοιχεία της European Environment Agency (EEA), περίπου το 30 % του πληθυσμού της νότιας Ευρώπης ζει σε περιοχές με μόνιμη υδατική πίεση, ενώ έως και το 70 % αντιμετωπίζει εποχική λειψυδρία κατά τους θερινούς μήνες. Η λειψυδρία στη Μεσόγειο δεν είναι απλώς μια περίοδος ανομβρίας — είναι μια δομική πρόκληση που απειλεί την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον.  Η Ισπανία αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση: τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζει παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας και θερμότερων, πιο ξηρών χειμώνων που έχουν οδηγήσει σε σημαντική μείωση των αποθεμάτων νερού. Τα υπόγεια ύδατα έχουν υποχωρήσει επικίνδυνα, με κίνδυνο εισροής θαλάσσιου νερού και υποβάθμισης των πόρων. Γι’ αυτό η Ισπανία όπως και πολλές άλλες χώρες της περιοχής υλοποιούν ολοκληρωμένες παρεμβάσεις για το νερό, τις οποίες η Ελλάδα τις έχει μελετήσει και έχει αξιοποιήσει να συμπεράσματα που προκύπτουν. Τέλος, το ίδιο φαινόμενο λειψυδρίας αντιμετωπίζει η Κύπρος και η Ιταλία, αλλά και η Νότια Γαλλία. Συνεπώς, σύμφωνα πάντα με την ΕΥΔΑΠ ΑΕ. η Δυτική και Νοτιοανατολική Ευρώπη καλούνται να βρουν άμεσα λύσεις για ένα κοινό πρόβλημα.

Αυξανόμενη πίεση στους πόρους και πολιτικές αντιδράσεις

Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, η συνολική άντληση νερού στην ΕΕ μειώθηκε μεταξύ 2000 και 2022, όμως οι αντλήσεις υπόγειων υδάτων αυξήθηκαν κατά 6%, κυρίως για δημόσια ύδρευση (18%) και γεωργία (17%).

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει ότι η στρατηγική «ανθεκτικότητας στο νερό» στοχεύει στην προσαρμογή των κρατών-μελών στην κλιματική αλλαγή και προωθεί μια «οικονομία έξυπνη ως προς το νερό». Η σχετική σύσταση προβλέπει βελτίωση της αποδοτικότητας κατά τουλάχιστον 10% έως το 2030, με έμφαση στη μείωση διαρροών που φτάνουν έως και το 57% σε ορισμένες χώρες.

Η Hannah Cloke, καθηγήτρια υδρολογίας στο Πανεπιστήμιο του Reading, δήλωσε ότι τα ευρήματα «είναι θλιβερά», προειδοποιώντας για πιθανές σοβαρές ελλείψεις νερού στην Αγγλία την άνοιξη και το καλοκαίρι, αν δεν υπάρξουν επαρκείς βροχοπτώσεις. «Αν δεν λάβουμε τις βροχές που χρειαζόμαστε, θα υπάρξουν σοβαρές συνέπειες… Θα αντιμετωπίσουμε σημαντικούς περιορισμούς νερού».

Η γενίκευση της ξηρασίας έγινε ήδη αντικείμενο προειδοποιήσεων από την Υπηρεσία Περιβάλλοντος, η οποία εκτιμά ότι η Αγγλία πρέπει να προετοιμαστεί για ξηρασία που ενδέχεται να εκτείνεται έως και το 2026.

Η υπουργός Υδάτων του Ηνωμένου Βασιλείου, Emma Hardy, αναγνώρισε την «αυξανόμενη πίεση στους υδάτινους πόρους», αναφέροντας ότι η κυβέρνηση προωθεί εννέα νέες δεξαμενές για μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα.

Ωστόσο, η Cloke τόνισε ότι «μεγάλες δεξαμενές που θα είναι έτοιμες σε δεκαετίες δεν δίνουν άμεση λύση», επισημαίνοντας την ανάγκη για επαναχρησιμοποίηση νερού, μείωση κατανάλωσης, φυσικές λύσεις και νέο σχεδιασμό στην ανάπτυξη υποδομών.

Ευρύτερες επιπτώσεις: Aπό την επισιτιστική ασφάλεια έως τα οικοσυστήματα

Ο Shamsudduha προειδοποίησε ότι η ξήρανση θα επηρεάσει «εκτεταμένα την επισιτιστική ασφάλεια και τη γεωργία», ιδίως στην Ισπανία, από την οποία το Ηνωμένο Βασίλειο εισάγει σημαντική ποσότητα νωπών προϊόντων.

Παράλληλα, οι ίδιες τάσεις ξήρανσης καταγράφονται παγκοσμίως – σε Μέση Ανατολή, Ασία, Νότια Αμερική, ΗΠΑ και Καναδά – με ορισμένες περιοχές, όπως η Τεχεράνη, να πλησιάζουν στο σενάριο «ημέρας μηδέν», με ανάγκη δελτίου νερού και φόβους ακόμη και για εκκενώσεις.

«Πρέπει να αποδεχτούμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι πραγματική, συμβαίνει και μας επηρεάζει», δήλωσε ο Shamsudduha, καλώντας σε καλύτερη διαχείριση νερού και σε «νέες, ακόμη και μη συμβατικές λύσεις», όπως μεγάλης κλίμακας συλλογή όμβριων υδάτων.

www.ertnews.gr

Διαβάστε περισσότερα… Read More