Μέσα στο μυαλό μιας σκακιστικής ιδιοφυΐας

11 Σεπτεμβρίου 2025 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ

Το σκάκι δεν είναι απλώς ένα παιχνίδι στρατηγικής· είναι ένα «εργαστήριο» του εγκεφάλου. Από τα παιδιά που κάνουν τα πρώτα τους βήματα στις κινήσεις, μέχρι τους γκραν μετρ που κατακτούν παγκόσμιους τίτλους, το σκάκι συνδυάζει: δημιουργικότητα, μνήμη, συγκέντρωση και ψυχική αντοχή.

Ο εγκέφαλος του σκακιστή

Σύγχρονες μελέτες δείχνουν ότι οι εγκέφαλοι των σκακιστών είναι «γυμνασμένοι» με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Οι γκραν μετρ ενεργοποιούν έντονα τους μετωπιαίους και βρεγματικούς λοβούς – περιοχές που σχετίζονται με την επίλυση προβλημάτων και την αναγνώριση μοτίβων.

Ο προμετωπιαίος φλοιός, υπεύθυνος για τον προγραμματισμό και τον αυτοέλεγχο, διεγείρεται κάθε φορά που σχεδιάζεται μια κίνηση. Ο ιππόκαμπος, το κέντρο της μνήμης, αποθηκεύει «κομμάτια» θέσεων ώστε ο παίκτης να θυμάται χιλιάδες στρατηγικές. Και τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου συνεργάζονται: το δεξί «βλέπει» τα μοτίβα, το αριστερό επιλέγει τη λογική απάντηση.

Η Ουγγαρέζα γκραν μετρ στο σκάκι Τζούντιτ Πόλγκαρ, 17 ετών, αγωνίζεται εναντίον ενός αντιπάλου στις 11 Αυγούστου 1993 στη Διεθνή Έκθεση στο σκάκι στη Βοστώνη, της Μασαχουσέτης. Ο πρωταθλητής των ΗΠΑ Πάτρικ Γουλφ, η Πόλγκαρ και άλλοι γκραν μέτρ συμμετείχαν σε μια ταυτόχρονη επίδειξη, μετακινούμενοι από σκακιέρα σε σκακιέρα για να αντιμετωπίσουν περισσότερους από εκατό αντιπάλους. (AP PHOTO/Jim Rogash)

Δεν είναι τυχαίο ότι οι κορυφαίοι, όπως ο Μάγκνους Κάρλσεν (Magnus Carlsen), ο Γκάρι Κασπάροφ (Garry Kasparov), ο Ανατόλι Κάρποφ (Anatoly Karpov), η Γιούντιτ Πόλγκαρ (Judit Polgár) και ο Βλαντιμίρ Κράμνικ (Vladimir Kramnik),έχουν κατακτήσει την κορυφή του αθλήματος πριν τα 30 τους χρόνια – όταν ο εγκέφαλος βρίσκεται στο απόγειο των δυνατοτήτων του.

Ο Έλληνας γκραν μετρ Νικόλας Θεοδώρου ο οποίος νίκησε τον 19χρονο Ινδό παγκόσμιο πρωταθλητή Ντομμινάρτζου Γκουκές στον 6ο γύρο του «FIDE Grand Swiss», ένα από τα δυσκολότερα τουρνουά στον κόσμο, είναι 24 χρόνων.

Ένα αρχαίο παιχνίδι, εργαλείο στο σήμερα

Το σκάκι ενισχύει τις πνευματικές ικανότητες και διεγείρει τις λειτουργίες του εγκεφάλου, προσφέροντας βελτίωση σε κάθε πτυχή της ζωής αφού πρόκειται για μια παγκόσμια γλώσσα στρατηγικής.

Μοχλός στρατηγικής σκέψης και ενσυναίσθησης

Μια σημαντική επίδραση του παιχνιδιού, είναι η βελτίωση της ικανότητας κατανόησης και ενσυναίσθησης. Ο παίκτης αναγκάζεται να προβλέψει τις κινήσεις του αντιπάλου, να αναπτύξει στρατηγική και να εξετάσει πιθανά αποτελέσματα. Αυτή η συνεχής νοητική εξάσκηση καλλιεργεί ευελιξία στη σκέψη και μεγαλύτερη κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων.

Ο παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι, Μάγκνους Κάρλσεν από τη Νορβηγία, αγωνίζεται με τον Ιταλοαμερικανό διεκδικητή Φαμπιάνο Καρουάνα (δεξιά), στα πρώτα λεπτά του 12ου γύρου του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος στο σκάκι, στο Λονδίνο, τη Δευτέρα 26 Νοεμβρίου 2018.(AP Photo/Matt Dunham)

Σε κατάσταση «ροής»

Το σκάκι μπορεί να βυθίσει τον παίκτη στην «εμπειρία της ροής» όπου χάνει την αίσθηση του χρόνου και των περισπασμών. Αυτή η «ψυχολογική ροή» ενισχύει όχι μόνο την απόδοση στο παιχνίδι, αλλά και σε άλλες δραστηριότητες, αυξάνοντας την παραγωγικότητα και τη δημιουργικότητα.

Προστασία από την άνοια

Με την ηλικία, ο κίνδυνος νοητικής έκπτωσης και άνοιας αυξάνεται. Το σκάκι, όπως και άλλα πνευματικά παιχνίδια, βοηθά στην προστασία από τις συγκεκριμένες παθήσεις, καθώς η συνεχής νοητική δραστηριότητα —μελέτη κινήσεων, πρόβλεψη στρατηγικών, σχεδιασμός— διατηρεί ενεργές, αλλά και δυναμώνει, τις νευρωνικές συνδέσεις.

Ενίσχυση της δημιουργικότητας

Η πολυπλοκότητα του παιχνιδιού, με τα άπειρα πιθανά σενάρια, διεγείρει τη φαντασία. Οι παίκτες καλούνται να σκέφτονται «έξω από το κουτί», να βρίσκουν πρωτότυπες λύσεις και να προσαρμόζονται σε νέες συνθήκες. Αυτή η δημιουργικότητα επεκτείνεται και σε άλλους τομείς της ζωής.

(Photo by Michael Thomas/Invision for World Chess Hall of Fame/AP Images)

Βελτίωση συμπτωμάτων ΔΕΠΥ

Η Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας δυσκολεύει τα άτομα να εστιάσουν σε μία δραστηριότητα. Το σκάκι, με τη δομή και την πειθαρχία του, προσφέρει ένα εξαιρετικό μέσο για ανάπτυξη συγκέντρωσης. Έρευνες έδειξαν ότι η συστηματική ενασχόληση με το παιχνίδι μπορεί να βελτιώσει την ικανότητα προσοχής σε παιδιά με ΔΕΠΥ.

Διανοητική ανάπτυξη

Δεν είναι μόνο για τους ιδιοφυείς. Το σκάκι βοηθά και τους μέσους παίκτες να αναπτύξουν το πνεύμα τους. Διεγείρει τόσο την αναλυτική σκέψη (αριστερό ημισφαίριο) όσο και τη δημιουργική (δεξί ημισφαίριο). Έρευνες έδειξαν ότι παιδιά που ασχολήθηκαν με το σκάκι από μικρή ηλικία ανέπτυξαν γρηγορότερα δεξιότητες λογικής, κινητικού συντονισμού και κριτικής σκέψης σε σχέση με συνομηλίκους τους.

Ανατόλι Κάρποφ, αριστερά, παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι, και ο διεκδικητής Γκάρι Κασπάροφ, αμφότεροι από τη Σοβιετική Ένωση, κατά τη διάρκεια του τελικού του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος στο Σκάκι στη Μόσχα, Σεπτέμβριος 1984. Ο αγώνας άρχισε τον **Σεπτέμβριο του 1984** και κράτησε σχεδόν **5 μήνες**, με **48 παρτίδες**. Μετά από ατελείωτες ισοπαλίες και τεράστια κόπωση και των δύο παικτών (ο Κάρποφ μάλιστα έχασε πολλά κιλά), η FIDE σταμάτησε τον αγώνα τον Φεβρουάριο του 1985 χωρίς νικητή — κάτι που δεν είχε ξαναγίνει. Λίγους μήνες μετά έγινε νέος αγώνας, όπου ο Κασπάροφ νίκησε και έγινε ο νεότερος παγκόσμιος πρωταθλητής στην ιστορία. (AP Photo)

Λήψη αποφάσεων

Το σκάκι είναι εξάσκηση στη στρατηγική σκέψη και τη λήψη κρίσιμων αποφάσεων. Διεγείρει τον προμετωπιαίο φλοιό, την περιοχή του εγκεφάλου υπεύθυνη για προνοητικότητα και σχεδιασμό. Έτσι, βοηθά σε καλύτερες επιλογές, τόσο άμεσα όσο και σε μακροπρόθεσμο επίπεδο.

Γνωστική ανάπτυξη

Εγκεφαλικές απεικονίσεις δείχνουν ότι το σκάκι ενισχύει την ανάπτυξη γνωστικών δεξιοτήτων, ιδιαίτερα στους νέους. Παρατηρείται αύξηση των δενδριτών —νευρωνικών «γεφυρών»— που βελτιώνουν την επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων και οδηγούν σε ανώτερες νοητικές επιδόσεις.

Το σκάκι ως θεραπεία

Η ιατρική αναγνωρίζει το σκάκι ως εργαλείο αποκατάστασης. Χρησιμοποιείται σε θεραπείες για ασθενείς με εγκεφαλικές βλάβες, μετατραυματικό στρες, άνοια ή ακόμα και αγχώδεις διαταραχές. Έχει παρατηρηθεί ότι προσφέρει ηρεμία και βοηθά στη σταθεροποίηση της ψυχικής κατάστασης.

Με επιβλητικό τρόπο, η ΙΜ Άλις Λι υπερασπίστηκε με επιτυχία τον τίτλο της, κατακτώντας για δεύτερη συνεχόμενη φορά το American Cup 2025, αφού νίκησε τη Γυναίκα γκραν μέτρ (WGM) Τάτεβ Αβραχαμιάν με 2-0 στον μεγάλο τελικό των play-off. Για την προσπάθειά της, η Άλις Λι κέρδισε τον δεύτερο τίτλο της στο Women’s American Cup και το μπόνους του Champions Bracket, αποκομίζοντας 49.000 δολάρια. (Photo Ap)

Από πού ξεκίνησε το σκάκι;

Η παλαιότερη μορφή του παιχνιδιού που σήμερα αποκαλείται σκάκι μπορεί να εντοπιστεί στην Ινδία τον 6ο αιώνα μ.Χ. Όπως και το σύγχρονο παιχνίδι, ο πρόγονός του, που ονομαζόταν chaturanga (ή catur), παιζόταν σε τετράγωνο 8×8 και περιλάμβανε κομμάτια παρόμοια με εκείνα του σημερινού. Αν και οι ακριβείς κανόνες του chaturanga δεν είναι γνωστοί, φαίνεται πως έμοιαζε εντυπωσιακά με το σημερινό σκάκι, με ορισμένες βασικές διαφορές. Οι κανόνες για την κίνηση της βασίλισσας (τότε «σύμβουλος») και των αξιωματικών (τότε «ελέφαντες») ήταν πιο περιορισμένοι.

Ο στόχος του παιχνιδιού μπορεί επίσης να διέφερε: κάποιες αναφορές λένε ότι ένας παίκτης μπορούσε να νικήσει απομακρύνοντας όλα τα κομμάτια του αντιπάλου εκτός από τον βασιλιά.

Οι κανόνες του chaturanga πέρασαν στην Περσία, όπου έγινε γνωστό ως chatrang, περίπου τον 10ο ή 11ο αιώνα. Εκεί βρίσκουμε και τις πρώτες καταγεγραμμένες παρτίδες. Από την Περσία το παιχνίδι διαδόθηκε στον αραβικό κόσμο. Παράλληλα έφτασε στην Κίνα, την Ιαπωνία και τη Νοτιοανατολική Ασία, όπου εξελίχθηκε στα συγγενικά παιχνίδια xiangqi και shogi, γνωστά αντίστοιχα ως κινέζικο και ιαπωνικό σκάκι. Αυτή την περίοδο εμφανίζονται και οι πρώτες μελέτες πάνω στο σκάκι, με ανάλυση προβλημάτων και ανοιγμάτων — θεματικές που συζητούνται ακόμη και σήμερα.

Το παιχνίδι του Γκο, ένα είδος αρχαίου ασιατικού σκακιού, είναι εξαιρετικά δημοφιλές και στην Ιαπωνία υπάρχουν κανονικά σαλόνια Γκο, όπως υπάρχουν σαλόνια μπιλιάρδου στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εδώ, απεικονίζεται ένα σαλόνι γκο αποκλειστικά για γυναίκες, στις 8 Μαρτίου 1937.(AP Photo)

Το σκάκι φτάνει στην Ευρώπη

Το σκάκι, όπως το γνώρισαν οι Άραβες, πέρασε στην Ευρώπη τον 12ο και 13ο αιώνα μέσω πολλών διαδρομών, όπως η Νότια Ευρώπη μέσω της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και η Ισπανία μέσω της Βόρειας Αφρικής. Από εκεί διαδόθηκε γρήγορα στη γηραιά ήπειρο, υιοθετήθηκε από τη φεουδαρχική αριστοκρατία και έτυχε στήριξης ακόμη και από βασιλιάδες.

Κατά τον ύστερο Μεσαίωνα και την Αναγέννηση το σκάκι έφτασε στο αποκορύφωμα της δημοτικότητάς του στην Ευρώπη. Συνδέθηκε στενά με τη φεουδαρχία και για ένα διάστημα θεωρούνταν βασική δεξιότητα που έπρεπε να κατέχει κάθε νέος ιππότης, όπως στην αρχαία Κίνα οι νέοι αριστοκράτες μάθαιναν το στρατηγικό επιτραπέζιο παιχνίδι Γκο. Ωστόσο, συνδέθηκε και με διασκέδαση, τζόγο και βία, οδηγώντας κάποιους στην Καθολική Εκκλησία να προσπαθήσουν να το απαγορεύσουν.

Όταν οι υπολογιστές μπήκαν στο παιχνίδι

Θεατές παρακολουθούν τον παγκόσμιο πρωταθλητή στο σκάκι Γκάρι Κασπάροφ να αγωνίζεται εναντίον του υπολογιστή σκακιού Deep Blue της IBM κατά τη διάρκεια της τέταρτης παρτίδας της μεταξύ τους ρεβάνς, στη Νέα Υόρκη, την Τετάρτη, 7 Μαΐου 1997. Ο Κασπάροφ και ο υπολογιστής είναι ισόπαλοι, με από μία νίκη ο καθένας και μία ισοπαλία.(AP Photo/Kathy Willens)

Η είσοδος των υπολογιστών που μπορούσαν να νικήσουν τους κορυφαίους παίκτες άλλαξε ριζικά το σκάκι. Σήμερα οι σκακιστές μελετούν βάσεις δεδομένων με εκατομμύρια παρτίδες, διαμορφώνουν νέες ιδέες (καινοτομίες) και αναλύουν τα λάθη τους.

Κανένα συγκεκριμένο στυλ δεν κυριαρχεί πλέον: οι κορυφαίοι παίκτες χρησιμοποιούν ποικιλία ανοιγμάτων, διατηρώντας τους αντιπάλους τους σε αβεβαιότητα.

Στην εποχή της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης, προσφέρει νοητική άσκηση, δημιουργικότητα και αντοχή απέναντι στις προκλήσεις, αποδεικνύοντας ότι ακόμη και ένα αρχαίο παιχνίδι μπορεί να είναι πολύτιμο εργαλείο για τη σύγχρονη ζωή.

Mε πληροφορίες από: Wikipedia, MasterClass, Royal Chess Mall

Σχετικό άρθρο: Θρίαμβος για το ελληνικό σκάκι: Ο Νικόλας Θεοδώρου έγραψε Ιστορία νικώντας τον παγκόσμιο πρωταθλητή Gukesh Dommaraju!

www.ertnews.gr

Διαβάστε περισσότερα… Read More