Από τα κλαδιά στα φιλιά: πώς το γκι έγινε χριστουγεννιάτικο σύμβολο
Την περίοδο των Χριστουγέννων το γκι εμφανίζεται σχεδόν παντού: κρεμασμένο πάνω από πόρτες, σε στεφάνια, στα βάζα που στολίζουν το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Είναι συνδεδεμένο με το έθιμο του φιλιού και με μια γενικότερη αίσθηση γιορτής και χαράς.
Ας δούμε λοιπόν τι ακριβώς είναι το γκι, από πού προέρχεται και τι συμβολίζει. Και πώς ένα παράσιτο των δέντρων μετατράπηκε σε ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα χριστουγεννιάτικα σύμβολα.
Ιστορία, μύθος και συμβολισμός του χριστουγεννιάτικου φυτού
Το ευρωπαϊκό γκι, γνωστό βοτανικά ως Viscum album, είναι ένα αειθαλές ημιπαρασιτικό φυτό. Αναπτύσσεται πάνω σε δέντρα – κυρίως μηλιές, λεύκες και βελανιδιές – από τα οποία αντλεί νερό και θρεπτικά συστατικά, χωρίς ωστόσο να τα βλάπτει άμεσα. Έχει παχιά, δερματώδη φύλλα και χαρακτηριστικούς καρπούς.
Όσοι πάντως από εμάς πιστεύουμε ότι στολίζουμε το σπίτι μας με γκι, μάλλον έχουμε πέσει σε μια από τις πιο διαδεδομένες χριστουγεννιάτικες παρεξηγήσεις. Το αυθεντικό γκι έχει λευκούς, καρπούς. Τα κατακόκκινα «γκι» που πρωταγωνιστούν στις χριστουγεννιάτικες αγορές ανήκουν συνήθως στο αρκουδοπούρναρο (holly / Ilex), ένα διαφορετικό – αν και εξίσου αειθαλές – φυτό που συνδέθηκε και αυτό με τα Χριστούγεννα.
Το γκι εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τα πουλιά για την αναπαραγωγή του. Οι σπόροι του περνούν από το πεπτικό τους σύστημα και αποβάλλονται σε κλαδιά δέντρων, όπου μπορούν να βλαστήσουν. Αυτή ακριβώς η εικόνα – ένα φυτό που δεν ριζώνει στη γη και παραμένει πράσινο μέσα στον χειμώνα – έγινε σύμβολο αντοχής και καλοτυχίας για τις πρώιμες αγροτικές κοινωνίες.
Χειμερινό ηλιοστάσιο και προχριστιανικές τελετουργίες
Οι παλαιότερες αναφορές στο γκι συνδέονται με εορτασμούς του χειμερινού ηλιοστασίου στη νεολιθική και κελτική Ευρώπη. Το ηλιοστάσιο, η μικρότερη ημέρα του χρόνου, αποτελούσε κρίσιμο σημείο για αγροτικές κοινωνίες: από εκεί και πέρα το φως επιστρέφει, οι ημέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν και ο κύκλος της ζωής ξαναρχίζει.
Το γκι, ως αειθαλές φυτό που επιβιώνει μέσα στο σκοτάδι και το κρύο, λειτούργησε ως σύμβολο αναγέννησης και συνέχειας της ζωής. Ρωμαίοι συγγραφείς, όπως ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, περιγράφουν τελετουργίες των Δρυΐδων, κατά τις οποίες το γκι που φύτρωνε σε βελανιδιές κοβόταν με χρυσό δρεπάνι και θεωρούνταν φορέας γονιμότητας και προστασίας.
Από τη ρωμαϊκή παράδοση στον Χριστιανισμό
Με την εξάπλωση του Χριστιανισμού, πολλά παγανιστικά σύμβολα δεν εξαφανίστηκαν αλλά ενσωματώθηκαν σε νέες αφηγήσεις. Οι Ρωμαίοι ήδη στόλιζαν τα σπίτια τους με αειθαλή φυτά κατά τα Σατουρνάλια, τη γιορτή προς τιμήν του θεού Κρόνου. Το πράσινο μέσα στον χειμώνα λειτουργούσε ως υπενθύμιση ανανέωσης και ελπίδας.
Η χριστιανική παράδοση υιοθέτησε αυτή τη συμβολική γλώσσα. Το γκι, απογυμνωμένο σταδιακά από τις μαγικές του ιδιότητες, παρέμεινε ως διακοσμητικό στοιχείο που παρέπεμπε στην ειρήνη, τη συμφιλίωση και τη συνέχεια της ζωής.
Το γκι στη μυθολογία: ο Μπάλντουρ και η αγάπη
Ο Μπάλντουρ (Baldur ή Baldr) είναι θεός της σκανδιναβικής μυθολογίας και μία από τις πιο φωτεινές, αλλά και πιο τραγικές μορφές της.
Θεωρείται θεός του φωτός, της ομορφιάς, της καλοσύνης και της αλήθειας. Οι μύθοι τον περιγράφουν ως άτρωτο, αγαπητό σε θεούς και ανθρώπους, σύμβολο ζωής και ισορροπίας στον κόσμο των Άσιρ. Σύμφωνα με τον πιο γνωστό μύθο, η μητέρα του, η Φριγκ (Frigg), ανησυχώντας για προφητικά όνειρα που προέβλεπαν τον θάνατό του, ζήτησε από όλα τα όντα και τα πράγματα της φύσης να ορκιστούν ότι δεν θα τον βλάψουν. Ένα μόνο στοιχείο εξαιρέθηκε: το γκι, το οποίο θεωρήθηκε ακίνδυνο.
Ο Λόκι ο πανούργος θεός της εξαπάτησης, εκμεταλλεύτηκε αυτή την εξαίρεση. Κατασκεύασε ένα βέλος από γκι και το έδωσε στον τυφλό αδελφό του Μπάλντουρ, τον Χοντ, ο οποίος χωρίς να γνωρίζει τι έκανε, σκότωσε τον Μπάλντουρ.
Ο θάνατός του σηματοδοτεί μια καμπή στη σκανδιναβική κοσμοθεωρία: θεωρείται προμήνυμα για το τέλος του κόσμου και της αναγέννησής του. Σε μεταγενέστερες εκδοχές του μύθου, τα δάκρυα της Φριγκ για τον χαμό του γιου της μετατρέπονται σε λευκούς καρπούς γκι, και το φυτό σύμβολο αγάπης, συμφιλίωσης και ειρήνης.
Το φιλί κάτω από το γκι
Η παράξενη παράδοση του φιλιού κάτω από το γκι έχει αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου. Ο Αμερικανός συγγραφέας του 19ου αιώνα Ουάσινγκτον Ίρβινγκ έγραψε για το έθιμο σε ένα από τα βιβλία του, καταγράφοντας την πρακτική: «Το γκι εξακολουθεί να κρεμιέται σε αγροτόσπιτα και κουζίνες τα Χριστούγεννα». «Οι νεαροί άνδρες έχουν το προνόμιο να φιλήσουν τα κορίτσια κάτω από αυτό, κόβοντας κάθε φορά έναν καρπό από το φυτό. Όταν όλοι οι καρποί έχουν κοπεί, το προνόμιο παύει».
Η παλαιότερη τεκμηριωμένη αναφορά στο έθιμο του φιλιού κάτω από το γκι εντοπίζεται σε τραγούδι της μουσικής κωμωδίας Two for One του 1784. Στους στίχους του έργου γίνεται λόγος για την «καλή τύχη» που φέρνει το γκι και για το φιλί που ανταλλάσσεται από κάτω του, προσφέροντας την πρώτη γραπτή απόδειξη ότι το φυτό είχε ήδη συνδεθεί με την ερωτική προσέγγιση και τη γιορτινή οικειότητα. Από τα τέλη του 18ου αιώνα και κατά τον 19ο, το έθιμο εξαπλώθηκε ευρύτερα στη Βρετανία και αργότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενισχυόμενο από τα χριστουγεννιάτικα νοήματα της αναγέννησης, της συμφιλίωσης και της κοινωνικά «επιτρεπτής» οικειότητας.
Από παράσιτο σε χριστουγεννιάτικο σύμβολο
Η ιστορία του γκι είναι μια ιστορία μεταμόρφωσης. Από βιολογικό παράσιτο που διασπείρεται μέσω περιττωμάτων πουλιών, εξελίχθηκε σε σύμβολο γονιμότητας, έπειτα σε σημάδι αναγέννησης, και τελικά σε χριστουγεννιάτικο έθιμο που συνδέεται με την αγάπη και την ανθρώπινη επαφή.
Ίσως γι’ αυτό εξακολουθεί να μάς αφορά: γιατί συμπυκνώνει μέσα του την ανάγκη να βρίσκουμε νόημα, ζεστασιά και ανθεκτικότητα ακόμη και στις πιο σκοτεινές ημέρες του χρόνου.
Mε πληροφορίες από: Guardian, npr, smithsonian magazin
www.ertnews.gr
Διαβάστε περισσότερα… Read More
