ΑΙ: Με τη μορφή ρομπότ στη θέση του ψυχαναλυτή;

Γράφει ο Βασίλειος Μαούτσος*

Εδώ και κάποιο διάστημα διακινείται εντός της ψυχαναλυτικής κοινότητας η εντύπωση ότι μετά την είσοδο της Τεχνολογίας στον χώρο της Ψυχανάλυσης πολλά πράγματα άλλαξαν. Στη διεθνή ψυχαναλυτική κοινότητα υπάρχει ο φόβος ότι στο εγγύς μέλλον ενδέχεται η ψυχανάλυση να κινδυνεύει να εκτραπεί των αρχών της εξ αιτίας της Τεχνολογίας. Συγκεκριμένα, αφορμή γι’ αυτό έχει αποτελέσει η ανάπτυξη του κομπιούτερ και του διαδικτύου. Η αιτία βρίσκεται στον τάχιστα εξελισσόμενο ερχομό της Τεχνητής Νοημοσύνης η οποία συνηθίζεται να φέρει τα αρχικά «ΑΙ» (artificial intelligence).

Το πλαίσιο στην ψυχανάλυση

Αυτή η τόσο δυναμική παρέμβαση της τεχνολογίας στο χώρο της ψυχανάλυσης εκδηλώθηκε έντονα τα τελευταία χρόνια με την περίπτωση της πανδημίας Covid-19. Κατ’ εκείνη την περίοδο οι ψυχαναλυτικές συνεδρίες άρχισαν να γίνονται εξ αποστάσεως λόγω του ρεαλιστικού κινδύνου μόλυνσης που εξέφραζε η συγκεκριμένη ίωση αν συνέχιζε να λαμβάνει χώρα εντός του θεραπευτικού δωματίου του καθοριζόμενου από το επονομαζόμενο «αναλυτικό πλαίσιο της ψυχανάλυσης». Η συγκεκριμένη ίωση ξεπεράστηκε αλλά το ψυχαναλυτικό πλαίσιο δεν επανήλθε. Πολλοί ψυχαναλυτές και σχεδόν όλοι οι ασθενείς είχαν γίνει αμφιθυμικοί όσον αφορά την επιθυμία τους να επιστρέψουν στην ανάλυση in vivo. Ένα μεγάλο ποσοστό επιθυμούσε να συνεχιστεί η ανάλυσή τους εξ αποστάσεως με την διαμεσολάβηση των κομπιούτερ ασθενή και αναλυτή αναμεσά τους.

Τι είχε συμβεί; Οι προσπάθειες στην κατανόηση αυτής της εκδραματιστικής συμπεριφοράς εκ μέρους ασθενών και αναλυτών δεν έχουν λείψει έκτοτε. Αυτό είναι ένα από τα θέματα που θα συζητηθούν στο Συνέδριο της 19ης και 20ης Οκτωβρίου.**

Η Ψυχανάλυση της Σαΐτας

Βέβαια το θέμα της εμπλοκής της τεχνολογίας στον χώρο της ψυχανάλυσης έχει προϊστορία πέραν του COVID-19. Αυτό δεν πρέπει να μας εντυπωσιάζει. Σήμερα συνειδητοποιούμε όλο και περισσότερο ότι η σχέση ψυχανάλυσης και τεχνολογίας ποτέ δεν υπήρξε στατική παρά την εντύπωση που υπάρχει περί του αντιθέτου. Ασυνείδητες τάσεις τροποποίησής της Κλασικής Ψυχανάλυσης πάντοτε ήταν στο προσκήνιο εκ μέρους των ψυχαναλυτών με την μορφή εκπεφρασμένων απόψεων επί επιμέρους σημείων. Άλλωστε, έτσι δημιουργήθηκαν οι  ποικίλες ψυχαναλυτικές σχολές (π.χ. «αντικειμενότροπες σχέσεις») όπου βασικές φροϋδικές έννοιες όπως «ένστικτο»και «ναρκισσισμός» έχασαν την ισχύ τους με το δικαιολογητικό ότι οι εξελίξεις χρειαζόντουσαν την επίλυση των άμεσων κλινικών προβλημάτων που έχει δημιουργήσει η τεχνολογική κοινωνία στην οποία ζούμε. Κι’ έτσι οι «νευρώσεις» με την φαντασιακή τους πολυπλοκότητα μπορούσαν να περιμένουν την επίλυσή τους για αργότερα! Χαρακτηριστικά αναφέρω την αποκαλούμενη «ανάλυση της σαϊτας»(shuttle psychoanalysis) της τελευταίας εικοσαετίας όπου οι ψυχαναλυτές πετούσαμε τα σαββατοκύριακα από χώρα σε χώρα προκειμένου να δημιουργήσουμε άρον-άρον ψυχαναλυτικά ινστιτούτα σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ή της Ασίας.

Η Ψυχανάλυση στην εποχή της Τεχνολογίας

Προφανώς όλες αυτές οι καταστάσεις δεν ήταν εύκολες να εξηγηθούν εκτός αν τις μελετούσαμε στο πλαίσιο της υπόγειας λειτουργίας του ασυνειδήτου πράγμα που επιχειρείται πλέον κατά κόρον και διεθνώς εντός του χώρου της Κλασικής Ψυχανάλυσης. Το Συνέδριο του Οκτωβρίου αναζητά απαντήσεις επ’ αυτών ακριβώς των θεμάτων. Διότι, ας είμαστε βέβαιοι ότι σε σχετικά λίγα χρόνια από σήμερα η «ΑΙ» με την μορφή του ρομπότ θα είναι αν όχι πρώτη αλλά τουλάχιστον δεύτερη επιλογή στην αναζήτηση αναλυτή.

Η «ΑΙ» σαν μία στοιχειώδης ψυχοθεραπευτική  προσέγγιση μπορεί να είναι απόλυτα αποδεκτή προσέγγιση. Αν όμως δεν διαφοροποιηθεί από την ψυχανάλυση θα υπάρξει τεράστια σύγχυση μεταξύ των επαγγελματιών και ψυχαναλυτών με συνέπειες στην κλινική αντιμετώπιση ασθενών.  

   Ασυνείδητο και διαδίκτυο

Είναι γεγονός ότι το ασυνείδητοαποτελείται από απωθημένο υλικό χιλιάδων ή εκατομμυρίων ετών που μεταφέρεται με όλα τα λάθη και τις ελλείψεις του από γενιά σε γενιά και από άτομο σε άτομο. Παρομοίως συμβαίνει στο κομπιούτερ του διαδικτύου – το τεχνολογικά ακαταμάχητο ρομπότ: τα δεδομέναχιλιάδων ετών με την μορφή ποικίλων data μας είναι διαθέσιμα χωρίς απωθήσεις ή εν πάσει περιπτώσει, κάποιο φιλτράρισματους.Συνεπώς τα δύο συστήματα – ασυνείδητο και διαδίκτυο – έχουν δυνητικά την ίδια ακριβώς πηγή προέλευσης του περιεχομένου τους. Η μόνη διαφορά τους βρίσκεται στο γεγονός ότι το ασυνείδητο έχει λάθη και ελλείψεις λόγω εξατομικευμένων απωθήσεων ενώ το διαδίκτυο έχει λάθη και ελλείψεις λόγω αδρής πρωιμότητας και ελέγχου του απέραντου πλήθους των πληροφοριών του.

Η ψυχανάλυση βασίζεται μεταξύ των άλλων στην παλινδρόμηση του εγώ, δηλαδή, στην προς τα πίσω αφαιρετική πορεία έως ότου φτάσει στο σταθερό εκείνο σημείο στη σχέση του με το ασυνείδητο απ’ το οποίο μπορεί να ξεκινήσει και πάλι μία πορεία θετικής εξέλιξης. Το ερώτημα είναι το εξής: μπορεί άραγε το διαδίκτυο να παρακολουθήσει μία τέτοια προς τα πίσω πορεία όταν μέσα στο πλήθος των πληροφοριών που διαθέτει δεν υπάρχει καμία δυνατότητα εξατομίκευσης των αναγκών ενός προσώπου (π.χ. ασθενούς).

Εν κατακλείδι, η Τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει την Ψυχανάλυση αλλά ποτέ δεν θα μπορούσε να την απειλήσει. Σ’ αυτή τη συζήτηση καλούμαστε όλοι να συμμετέχουμε και να εκφράσουμε την άποψή μας οπότε και σας περιμένουμε στις 19 και 20 Οκτωβρίου.  

*  O Βασίλειος Μαούτσος είναι Τακτικό Μέλος της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης (IPA),Εκπαιδευτικό Μέλος του Ινστιτούτου Κλασικής Ψυχανάλυσης (ICP), Μέλος του Βρετανικού Ψυχαναλυτικού Συμβουλίου (BPC), Πλήρες Μέλος της Βρετανικής Ψυχαναλυτικής Ένωσης (BPA),Πλήρες Μέλος του Βρετανικού Ψυχοθεραπευτικού Συνδέσμου (BPF), τ. Διευθυντής Ψυχιατρικής του St. George’s Hospital –  Ingrebourne Centre, τ. Επιμελητής Ψυχιατρικής του Addenbrooke’s Hospital – Cambridge University.

**Το Ινστιτούτο Κλασικής Ψυχανάλυσης διοργανώνει συνέδριο στις 19 και 20 Οκτωβρίου με τίτλο «Ψυχανάλυση και Τεχνολογία». Η θεματολογία του συνεδρίου κινείται γύρω από την εντύπωση που διακινείται τελευταία στον ψυχαναλυτικό κόσμο ότι με την είσοδο της Τεχνολογίας στην Ψυχανάλυση πολλά πράγματα άλλαξαν.

www.ertnews.gr

Διαβάστε περισσότερα… Read More